شرکت‌ها و موسسات تجاری هر ساله با موضوعی به نام محاسبه سود و زیان در حسابداری مواجه هستند و برای انجام این کار لازم است قوانین ویژه‌ای را به کار گیرند.
صورت سود و زیان هر شرکت که عموما در دوره مالی یکساله تهیه می‌شود، نشان‌دهنده نحوه عملکرد آنجاست. هر میزان سودی که توانسته کسب کند و یا هر میزان ضرری که متحمل شده است را در آن ثبت می‌کند و در نهایت، این صورت نشانگر سودده بودن یا زیان‌ده بودن آن موسسه می‌باشد.
در این مطلب می‌خواهیم شما را با نحوه محاسبه سود و زیان آشنا کنیم و اصول و قوانین این کار را معرفی نماییم. برای آشنایی با این موضوع شما را به مطالعه این مقاله تنخواه گردان دعوت می‌کنیم.
صورت سود و زیان شامل چه اطلاعاتی است؟
این صورت همانطور که اشاره کردیم به خوبی کیفیت عملکرد موسسات را نشان می‌دهد. اگر کسی قصد سرمایه‌گذاری در موسسه‌ای را داشته باشد، بهتر است که حتما صورت‌حساب سود و زیان آن موسسه را بررسی کند تا متوجه شود موسسه‌ای سودده است یا زیان‌ده!
اما چه اطلاعاتی در صورت سود و زیان وارد می‌شوند؟ مواردی که باید در آن درج نماییم این‌ها هستند:
- فروش خالص
- بهای تمام شده کالای فروش رفته
- سود یا زیان ناخالص
- هزینه‌های عملیاتی
- سود یا زیان خالص
وقتی این موارد را به همان ترتیب ذکر شده محاسبه کنیم، در نهایت به سود یا زیان خالص شرکت دست می‌یابیم. به صورت خلاصه ابتدا خالص فروش کالا یا خدمات را محاسبه می‌کنیم، سپس بهای تمام شده کالای فروش رفته را از آن کسر می‌نماییم تا مشخص شود سود یا زیان ناخالص چقدر است. حال برای اینکه سود یا زیان کسب شده را خالص کنیم باید هزینه‌های عملیاتی را از آن کم کنیم.
در ادامه هر 5 مورد را به صورت تفصیلی شرح می‌دهیم تا با درک کامل آن‌ها بتوانید محاسبه سود و زیان در حسابداری را انجام دهید.
فروش خالص چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
یک شرکت یا کارخانه در طول سال، کالاها یا خدمات مختلفی را به فروش می‌رساند. اما مساله مهمی که در این بین وجود دارد، این است که همه آن‌ها را نمی‌توان در حساب مذکور وارد کرد. به دو دلیل:
الف. ممکن است برای برخی از کالاها یا خدمات تخفیفات نقدی لحاظ کرده باشند.
ب. بعضی از کالاها پس از به فروش رفتن، توسط خریدار برگشت داده می‌شود.
بنابراین هر دو این موارد را باید در پایان سال از کل فروش کم کرد تا به فروش خالص رسید.
بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
کالا یا خدماتی را که شما به مشتری خود می‌فروشید، برای خودتان هزینه‌های مختلفی داشته است و برای اینکه قیمت تمام شده آن‌ها را محاسبه کنید، باید آن هزینه‌های مختلف را شناسایی نمایید.
برای مثال یک کارخانه مصالح ساختمانی اگر می‌خواهد در پایان سال بهای تمام شده کالای فروش رفته‌اش را محاسبه کند باید هزینه‌هایی مثل حمل و نقل را نیز در نظر بگیرد و البته تخفیفاتی را که هنگام خرید کسب کرده را هم لحاظ نماید.
پس برای محاسبه آن اینگونه عمل می‌کنیم: موجودی کالای ابتدای دوره را به همراه خرید خالص طی دوره و هزینه‌های حمل را کالا را جمع می‌نماییم. مورد اول که همان مقدار کالایی است که از سال گذشته در انبار مانده و آماده فروش است. مورد دوم هم که به خرید خالص طی دوره اشاره دارد، شامل تمام خریدهایی است که در سال جاری داشته‌ایم و همچنین، کسر کردن آن از مواردی مانند: برگشت از خرید و تخفیفات، تخفیفات نقدی خرید و … .
وقتی موجودی کالای ابتدای دوره، خرید خالص طی دوره و هزینه‌های حمل کالا را جمع نمودیم، در واقع توانسته‌ایم قیمت تمام شده کالای آماده برای فروش را به دست آوریم. حالا نوبت مرحله آخر می‌رسد که باید موجودی کالای پایان دوره را از جمع آن سه تا (قیمت تمام شده کالای آماده برای فروش) کسر کنیم. عدد به دست آمده نمایانگر بهای تمام شده کالای فروش رفته موسسه است.
سود یا زیان ناخالص چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
حالا که با فروش خالص و بهای تمام شده کالای فروش رفته آشنا شدید و ماهیت آن‌ها را درک نمودید، می‌توانید سود یا زیاد ناخالص را حساب کنید.
انجام این کار هم ساده است، فروش خالص را منهای بهای تمام شده کالای فروش رفته می‌نمایید و جواب بدست آمده همان سود یا زیان ناخالص است. این عدد به شما می‌گوید که در سال جاری چقدر سود یا زیان کسب کرده‌اید ولی برای اینکه تحلیل درستی نسبت به فعالیت موسسه داشته باشید و بتوانید از سوددهی یا زیان‌دهی آنجا مطمئن شوید، باید آن را خالص سازید.
هزینه‌های عملیاتی چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
هزینه‌های عملیاتی هر شرکت، موسسه و کارخانه‌ای طیف وسیعی از هزینه‌هایی را در برمی‌گیرد که هر کدام از آن‌ها نیاز به شناسایی دارند. این ویژگی هم محاسبه این مورد را اندکی سخت و پیچیده نموده است.
وقتی یک شرکت برای کسب و کار مشخصی تاسیس می‌شود، در طول سال هزینه‌های مستمر و جاری خود را دارد تا بتواند کالا یا خدمات مورد نظر را تهیه کرده و به فروش برساند. از جمله آن‌ها:
- هزینه‌های عمومی
- هزینه‌های فروش
- هزینه‌های اداری
- هزینه‌های تحقیق و توسعه
این هزینه‌ها در واقع به خاطر فعالیت‌های عادی شرکت به وجود می‌آیند و یک ابزار خوب برای تحلیل میزان بهره‌وری آنجاست. بدین گونه که هزینه‌های عملیاتی ثابتی در هر سال تعریف شده‌اند و شرکت هر قدر بتواند در برابر آن‌ها سود بیشتری کسب کند، بهره‌وری بیشتری داشته است.
قبل از اینکه به سراغ ادامه موضوع مقاله برویم، یک نکته کاربردی را هم برای‌تان شرح می‌دهیم و آن تفاوت هزینه‌های عملیاتی و هزینه‌های سرمایه‌ای است. هزینه‌های سرمایه‌ای شامل این موارد می‌شود: دستمزد، هزینه‌های صدور پروانه، تعمیرات جزئی، هزینه‌های اداری، هزینه‌های توزیع، لیزینگ، مواد اولیه، بیمه و مالیات اموال ….
یکی از نکاتی که حسابداران برای محاسبه دقیق هزینه‌های عملیاتی به آن توجه می‌نمایند، تفاوت‌های ظریفی است که بین این دو وجود دارند. برای مثال، وقت صحبت از تجهیزات می‌شود باید ببینیم که شرکت یا کارخانه آن تجهیزات را اجاره نموده و یا اینکه خریداری کرده است. اگر تجهیزات خریداری شده باشند جزء هزینه سرمایه‌ای محسوب می‌شوند و اگر اجاره شده باشند، جزء هزینه‌های عملیاتی به حساب می‌آیند.
و در پاسخ به این سوال که چرا به جای هزینه سرمایه‌ای از هزینه‌های عملیاتی استفاده می‌شود، می‌توان گفت که هزینه‌های عملیاتی به فعالیت‌های عادی و مستمر شرکت نزدیکی بیشتری دارند و راحت‌تر می‌توان آن‌ها را کاهش داد.
پس از اینکه کل هزینه‌های عملیاتی را محاسبه کردیم، یعنی توانسته‌ایم ناخالصی سود یا زیان شرکت را شناسایی نماییم پس به سراغ آخرین مرحله خواهیم رفت.
سود یا زیان خالص چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
تا اینجا سود و زیان ناخالص را محاسبه نموده‌ایم و در کنارش کل هزینه‌های عملیاتی را شناسایی کرده‌ایم. پس در این مرحله این هزینه‌ها را از سود یا زیان ناخالص کسر می‌نماییم و سود یا زیان خالص را به دست می‌آوریم.
اصول و نکات مهم برای محاسبه سود و زیان در حسابداری
تا اینجا نحوه تهیه صورت‌حساب سود و زیان را معرفی کردیم ولی در ادامه لازم است به دو اصل مهمی که حسابداران باید به آن ملزم باشند را هم ارائه می‌نماییم. این دو اصل عبارتند از:
الف. اصل تحقق: طبق اصل تحقق باید زمانی درآمد را شناسایی کرد که تحقق یافته باشد. در واقع زمان تحقق یافتن آن لزوما زمانی نیست که ما وجه نقد را دریافت می‌نماییم.
ب. اصل تطابق: طبق اصل تطابق باید زمان ثبت درآمد، هزینه آن را هم ثبت کرد. در اصل ما وقتی درآمدی را به دست می‌آوریم، برای آن هزینه‌هایی را هم انجام داده‌ایم. پس لازم است که این هزینه‌ها را با درآمد تطابق دهیم.
در پایان، برای یادگیری درست محاسبه سود و زیان در حسابداری یک مثال کامل آورده‌ایم. تصور کنید یک شرکت 8 میلیون تومان فروش خالص داشته است. در حالیکه بهای تمام شده کالای فروش رفته آن 400 هزار تومان است و به همین خاطر سود ناخالص (یا ناویژه) آن 7 میلیون و 600 هزار تومان می‌باشد.
برای خالص‌سازی سود آن شرکت، هزینه‌های عملیاتی را از آن کسر می‌نماییم. در این مثال، هزینه‌های عملیاتی و هزینه‌های استهلاک اثاثه، ساختمان و اتوموبیل 400 هزار تومان است و پس از کسر این موارد از عدد قبلی، به عدد 7 میلیون و 200 هزار تومان می‌رسیم. به این عدد سود خالص گفته می‌شود که البته با عنوان سود قبل از بهره و مالیات یا سود عملیاتی هم شناخته می‌شود.
اگر هزینه‌های غیرعملیاتی از جمله هزینه بهره و مالیات را هم از آن کسر نماییم، به سود خالص نهایی رسیده‌ایم.
 |
نرم‌افزار جامع مدیریت تنخواهداریمدیریت فرایند تنخواه‌داری و تهیه گزارش‌های تنخواه‌گردان |
|---|
