حسابداری شرکت های بازرگانی چیست؟

معرفی انواع شرکت‌های بازرگانی

طبق ماده 20 قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران شرکت های تجاری بر7 قسم به شرح زیر است:
o شرکت سهامی:
طبق ماده 1 لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن ها است.

همچنین بر اساس ماده 2 لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکت سهامی شرکت بازرگانی محسوب می‌شود حتی اگر موضوع عملیات آن امور بازرگانی نباشد. یعنی اگر فعالیت شرکت سهامی مربوط به امور تجاری باشد یا نباشد، جزو شرکت های بازرگانی محسوب می شود. درواقع تجاری بودن امور شرکت های سهامی اهمیت خاصی ندارد و درصورت تاسیس و ثبت در زمره شرکت های تجارتی قرار می گیرند.
حداقل تعداد شرکا در شرکت های سهامی باید سه نفر باشد و کمتر از این تعداد مجاز نیست.
شرکت های سهامی به دو نوع سهامی عام و خاص تقسیم میشود .
با نظر به ماده 4 لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکت‌هایی که قسمتی از سرمایه شرکت را که بنیان گزاران آن ها از طریق فروش سهام به مردم تامین می‌کنند، شرکت سهامی عام گفته می شود. همچنین شرکت ‌های سهامی که تمام سرمایه آن ها صرفا توسط موسسین در زمان ایجاد تامین گردیده است، شرکت سهامی خاص نامیده می شود.
در شرکت‌ های سهامی عام عبارت “‌شرکت سهامی عام” و در شرکت‌های سهامی خاص عبارت “‌ شرکت سهامی خاص” باید قبل از نام‌ شرکت یا بعد از آن بدون فاصله با نام شرکت در تمامی اوراق و اطلاعیه ‌ها و آگهی ‌های شرکت به طور روشن و خوانا قید شود.
مطابق ماده 5 لایحه اصلاحی قانون تجارت، حداقل سرمایه لازم برای تاسیس شرکت سهامی عام دست کم 5 میلیون ریال و برای شرکت سهامی خاص حداقل 1 میلیون ریال است.

o شرکت با مسئولیت محدود
مطابق ماده 94 قانون تجارت ایران شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجارتی تشکیل شده و هر یک از شرکاء بدون این که سرمایه به ‌سهام یا تعدادی سهام تقسیم شده باشد، تنها تا میزان سرمایه خود در شرکت مسئول دیون و تعهدات شرکت است.
سرمایه شرکت با مسئولیت محدود برعکس شرکت سهامی، به سهام تبدیل نمی شود و شرکا به اندازه میزان سرمایه ای که برای تاسیس شرکت اختصاص داده اند، در برابر بدهی و تعهدات شرکت و مواردی بدین شکل مسئولیت دارند.
عبارت (‌با مسئولیت محدود) در اسم شرکت باید قید شود و گرنه شرکت در مقابل اشخاص ثالث، شرکت تضامنی محسوب می شود. همچنین نباید از اسم هیچ یک از شرکا در نامگذاری شرکت استفاده شود، وگرنه شریکی که نام او در نام شرکت قید شده در مقابل اشخاص ثالث حکم شریک ضامن را خواهد داشت.
در تمام شرکت های بازرگانی، میزان سرمایه یا آورده شرکاء به شرکت به دو شکل کلی نقدی و غیر نقدی می باشد.
منظور از آورده نقدی این است که مبلغ مشخص وجد نقد توسط شرکا در اختیار شرکت قرار گیرد. درصورتی که آورده غیر نقدی باشد، تعیین سرمایه نیازمند تقویم و بررسی ارزش ریالی است.
شرکت تضامنی:
شرکت تضامنی شرکتی است که بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی برای امور تجارتی تاسیس می‌شود. اگر سرمایه شرکت برای پرداخت بدهی بسنده نکند، هر یک از شرکاء مسئول پرداخت تمام قروض و تعهدات شرکت به مطالبه گران است.
عبارت ” شرکت تضامنی” در اسم شرکت تضامنی باید ذکر شود و دست کم شامل نام یک نفر از شرکای شرکت باشد.
‌در صورتی که اسم شرکت شامل نام تمام شرکاء نباشد، عباراتی مانند (‌و شرکاء) یا (‌و‌ برادران) باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است قید شود.
شرکت تضامنی زمانی تشکیل می‌شود که تمام سرمایه نقدی از طرف شرکا داده شود یا سهم‌الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد.
منافع و سود شرکت تضامنی به اندازه سهم الشرکه بین شرکا تقسیم شود.
شرکا باید حداقل یک نفر از بین خود یا فرد دیگری را به سمت مدیریت شرکت تعیین کنند.
در شرکت تضامنی تنها در صورت اعلام رضایت تمامی شرکا، میتوانند سهام خود را به دیگری منتقل کنند.
هریک از شرکا به عنوان ضامن تلقی می شوند و در برابر اشخاص ثالث یا طلبکاران درصورت داشتن بدهی شرکت، مسئولیت تضامنی دارند.
ادعای بر بدهی ها باید از دارایی و سرمایه شرکت تا زمانی که شرکت تضامنی تعطیل نشده است، صورت گیرد.
در صورت منحل شدن شرکت طلبکاران می‌توانند برای دریافت مطالبات خود به هر یک از شرکا یا به تمام آن ها مراجعه کنند. چنانچه بدهی شرکت بیشتر از سهم الشرکه شرکا باشد، باز هم شرکا در برابر مطالبات و دیون شرکت مسئولیت دارند.

o شرکت مختلط سهامی
طبق مواد 162 تا 182 قانون تجارت ایران شرکت مختلط سهامی شرکتی است که در ذیل اسم مخصوصی بین تعداد شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل میشود.
‌شرکای سهامی افرادی هستند که سرمایه آنها به صورت سهام یا قطعات سهام یکسان و برابر درامده و مسئولیت آنها در مقابل تعهدات شرکت به نسبت میزان سهامی است که در شرکت دارند.
‌شریک ضامن کسی است که سرمایه او به شکل سهام در نیامده و مسئول کلیه دیونی است که ممکن است اضافه بر دارایی های شرکت پیدا شود در صورت تعدد شریک ضامن مسئولیت آنها در قبال طلبکاران و روابط آنها با یکدیگر تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود.
عبارت (‌شرکت مختلط) و حداقل اسم یکی از شرکای ضامن در نام شرکت باید قید شود و مدیریت شرکت مختلف سهامی، مخصوص به شریک یا شرکای ضامن است.
مطابق ماده 165 قانون تجارت در هر یک از شرکت های مختلط سهامی هیات نظاری حداقل مرکب از سه نفر از شرکا برقرار می‌شود و این هیات را مجمع عمومی شرکا بی درنگ بعد از تشکیل قطعی شرکت و قبل از هر اقدامی در امور و مسائل شرکت معین می‌کند.
انتخاب هیات بر حسب شرایط تعیین شده در اساسنامه شرکت تجدید می‌شود در هر صورت اولین هیات نظار برای یک سال انتخاب خواهد شد.

o شرکت مختلط غیرسهامی
طبق مواد 141 تا 161 قانون تجارت ایران شرکت مختلط غیرسهامی شرکتی است که برای امور تجارتی در ذیل اسم مخصوصی بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند‌نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تشکیل مشود.
شریک ضامن مسئول کلیه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود. شریک با مسئولیت محدود کسی است که مسئولیت او فقط تا میزان سرمایه است که در شرکت گذارده و یا بایستی بگذارد.
عبارت (‌شرکت مختلط) و دست کم اسم یکی از شرکای ضامن ‌در اسم شرکت باید قید شود.
روابط بین شرکا با ملاحظه مقررات مربوطه، پیرو شرکتنامه خواهد بود.
هر یک از شرکا با مسئولیت محدود که نامش جزء اسم شرکت باشد در قبال طلبکاران شرکت، شریک ضامن محسوب خواهد شد.
‌هر قراری که عکس این ترتیب بین شرکا داده شود، در مقابل اشخاص ثالث بی‌اثر است.

شرکت نسبی:
براساس ماده 183 قانون تجارت، شرکت نسبی شرکتی است که هریک از شرکاء به تناسب میزان سرمایه خود مسئولیت دارند.
عبارت (‌شرکت نسبی) و حداقل اسم یک نفر از شرکاء باید در اسم گذاری شرکت نسبی ذکر شود. اگر دارایی شرکت نسبی برای پرداخت تمام قروض و تعهدات شرکت کافی نباشد، هر یک از شرکا به نسبت سرمایه ایی که در شرکت دارند، موظف به پرداخت بدهی شرکت می باشند.
همچنین مطالبه قروض تا زمانی که شرکت نسبی منحل نشده است، باید از خود شرکت انجام شود. درصورت منحل شدن شرکت، مشابه آنچه که در مورد شرکت تضامنی گفته شد طلبکاران می‌توانند به هریک از شرکا مراجعه کنند.

o شرکت تعاونی تولید و مصرف
طبق ماده ۱۹۰ و 191 قانون تجارت شرکت تعاونی تولید همانگونه که از اسم آن پیداست شرکتی تعاونی است که به تولید اجناس و محصولات مختلف می پردازد که بین عده از ارباب حرف تشکیل می‌شود و شرکا، مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیاء یا اجناس به کار می‌برند و اجناس تولیدی در اختیار عموم مردم و مصرف کنندگان قرار میگیرد.
در شرکت های تولیدی حداقل دو‌ سوم اعضای شرکت باید از شرکایی که حرفه و تخصص آن ها مرتبط با موضوع عملیات شرکت باشد، انتخاب شوند. به طور مثال در شرکت های تولیدی مواد گوشتی، باید حرفه اصلی حداقل دو سوم اعضاء و شرکا مرتبط با کار تولید گوشت باشد.
نکته قابل توجه این است که در شرکت های تعاونی،برخلاف شرکت های بازرگانی که در آنها اصولاً حق رای شرکا و سهامداران به اندازه سرمایه آن ها در شرکت ارتباط دارد حق رای امضا، به مقدار سرمایه آن ها بستگی ندارد و هر عضو در مجامع عمومی،بدون توجه به اندازه سرمایه ای که در شرکت تعاونی دارد دارای یک رای است که به آن “اصل هر عضو یک رای” می گویند.

نحوه حسابداری شرکت‌های بازرگانی

هدف از تاسیس شرکتهای بازرگانی کسب سود می‌باشد.
ازاینرو در ثبت های حسابداری شرکت های بازرگانی، صورت های مالی باید سود واقعی شرکت های بازرگانی را ارئه دهند.
بین صورت های مالی، صورت سود و زیان اهمیت بسزایی در شرکت های بازرگانی دارد و شرکت های بازرگانی برای بررسی و ایجاد نظم و ترتیب در حساب های شرکت‌، مقدار دارایی‌، بدهی‌، سود‌ و ‌زیان شرکت در دوره‌های مالی مشخص نیازمند حسابداری بازرگانی می باشند.

وظایف حسابدار بازرگانی

حسابداران بازرگانی دارای وظایف متفاوت و متنوعی می باشند‌، تعدادی از وظایف حسابداران بازرگانی عمومی بوده و هر حسابدار بازرگانی در هر شرکت بازرگانی که فعالیت می‌نماید‌، باید وظیفه عمومی خود را انجام دهد، اما بعضی از وظایف حسابداران بازرگانی تخصصی بوده و بستگی به نوع فعالیت و حرفه آن شرکت بازرگانی دارد:
از وظایف تخصصی حسابداری بازرگانی میتوان به:
1- تهیه و آماده سازی صورت های مالی من جمله اطلاعات مالی، دارایی ها، بدهی ها و غیره…
2- تهیه صورت سود و زیان شرکت
3- تهیه صورت وضعیت مالی شامل دارایی ها و بدهی ها و حقوق صاحبان سهام
4- تهیه صورت گردش وجوه نقد
5- محاسبات مربوط به سود و زیان شرکت و محاسبه ارزش افزوده شرکت

اصطلاحات مهم در حسابداری بازرگانی

موضوعات مهمی که در حسابداری بازرگانی استفاده میشود شامل موارد زیر میشود:
خرید، فروش، فاکتور، پیش دریافت و پیش پرداخت، برگشتی از خرید و فروش، معاملات فصلی، سود بازرگانی، حمل به داخل، بیمه، تخفیفات، ارزش افزوده، هزینه، بودجه، سرمایه در گردش، صادرات، واردات، چک، سفته، مصرف کننده، اظهارنامه مالیاتی، پخش و غیره…
o کدینگ حسابداری بازرگانی
کدینگ حسابداری روندی می باشد که به قصد مکانیزه شدن عملیات حسابداری مورد استفاده قرار می گیرد.
در حقیقت کدینگ نوعی طبقه بندی حساب ها از اصلی به فرعی در حسابداری می باشد.
در کدینگ حسابداری حساب ها را با نظر به نوع و حجم عملیات مالی در سطوح گوناگون دسته بندی می نمایند. کدینگ حسابداری باید به نوعی باشد که استاندارد های حسابداری نقض نشود.
بطور کلی کدینگ حسابداری شامل 9 گروه به شرح زیر است:
گروه 1 دارایی های جاری
گروه 2دارایی های غیر جاری
گروه 3 بدهی های جاری
گروه 4بدهی های بلند مدت
گروه 5 حقوق صاحبان سهام
گروه 6 درآمد ها
گروه 7بهای تمام شده کالای فروش رفته و خدمات ارائه شده
گروه 8هزینه ها
گروه 9سایر حساب ها

o بهای تمام شده در حسابداری بازرگانی
در واقع بهای تمام شده کالا فروش رفته شامل تمامی هزینه هایی که شرکت برای تولید محصول پرداخته کرده است میشود.
محاسبه بهای تمام شده شرکت بازرگانی به ترتیب زیر است:
1- برای محاسبه بهای تمام شده کالای خریداری شده در طی دوره باید خرید خالص را با بها و هزینه ی حمل کالای خریداری شده جمع نماییم.
2- به منظور محاسبه بهای تمام شده موجودی کالای آماده برای فروش باید بهای تمام شده کالای خریداری شده در طی دوره را با موجودی کالای اول دوره جمع کنیم.
3- در مرحله سوم در محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته باید بهای تمام شده موجودی انتهای دوره را از موجودی کالای آماده برای فروش کسر نماییم
4- در نهایت برای محاسبه سود ناخالص باید بهای تمام شده کالای فروش رفته را از فروش کسر کنیم.

o سود و زیان در حسابداری بازرگانی
همانطور که گفته شد مسئله سود و زیان و صورت سود و زیان مهم ترین رکن در شرکت های بازرگانی است که تمرکز اصلی آن بر درامد ها و هزینه های عملیاتی و غیرعملیاتی است که از تفاوت آنها سود ناخالص شرکت محاسبه شده و پس از کسر مالیات و سایر کسورات سود خالص شرکت بدست می آید.
سود یا زیان خالص نقش اساسی در تعیین اهداف آینده و خط مشی های شرکت بازرگانی و روند فعالیت آن دارد که هدف اصلی شرکت حداکثر کردن سود و حداقل کردن هزینه ها است.

انواع حساب‌ها در حسابداری شرکت‌های بازرگانی

در حسابداری شرکت بازرگانی دو حساب اصلی به نام های حساب خرید و فروش وجود دارد که در ادامه به آن میپردازیم:
– حساب خرید به حسابی گفته میشود که مبالغ خرید در طول یک سال را ثبت و ضبط مینماید، با هر خرید ثبت بدهکار انجام میشود.
خرید ماهیت بدهکار داشته که با هر ثبت بدهکار مقدار آن افزایش و با هر ثبت بستانکار مقدار آن کاهش میابد.
درصورتی که مشتری به علت معیوب یا ناقص بودن محصول آن را به فروشنده برگرداند فروشنده مبلغ کالا را به خریدار پرداخت کرده و حساب برگشت از خرید در شرکت ثبت میشود.

– درامد هایی که از فروش محصولات کسب میشود در حساب فروش ثبت میگردد و ماهیت بستانکار دارد بدین شرح که با ثبت بستانکار مقدار آن افزایش می یابد.
درصورتی که کالای فروش رفته به هر دلیلی برگشت داده شود، درزمان ثبت حساب برگشت از فروش، برگشت از فروش درسمت بدهکار و حساب ‌های دریافتنی تجاری در سمت بستانکار قرار می‌گیرند.

انواع صورت‌های مالی در حسابداری شرکت‌های بازرگانی

صورت های مالی در شرکت های بازرگانی شامل 5 مورد است:
1- صورت وضعیت مالی(ترازنامه)
2- صورت سود و زیان
3- صورت تغییرات سرمایه
4- صورت جریان وجوه نقد
5- یادداشت های توضیحی صورت های مالی

انواع سیستم ثبت در حسابداری بازرگانی

در ثبت های حسابداری شرکت های بازرگانی دو نوع سیستم به نام های ادواری و دائمی وجود دارد که در ادامه به آنها میپردازیم
o سیستم ثبت ادواری:
در سیستم ادواری‌، روش شناسایی بدین شکل است که در انتهای هر سال موجودی کالاها و شمارش شده و به عنوان موجودی انتهای دوره سال ثبت می گردد.
سپس این موجودی در ترازنامه ها و دفاتر ثبت شده به عنوان موجودی اول دوره سال جدید ثبت می گردد.
o سیستم ثبت دائمی
در سیستم‌های دائمی‌، هر سری که عملیات خرید و فروش کالا انجام شود‌، حساب موجودی کالا بدهکار و بستانکار شده و میزان بهای کالا نیز ثبت خواهد شد.
بدین نحو هربار که خرید و یا فروش انجام شود و میزان موجودی کالاها تغییر پیدا کند‌، تغییرات به وجود آمده در حساب ثبت می‌شود.
بدین ترتیب به آسانی می توان به صورت دقیق با استفاده از دفاتر حسابداری میزان موجودی کالای شرکت را استخراج نمود.

نحوه ثبت خرید کالا در حسابداری شرکت‌های بازرگانی

برای ثبت خرید کالاها در حسابداری بازرگانی فاکتور خرید باید در سیستم حسابداری ثبت شود.
لازم به ذکر است صرفا کالاهایی که به قصد فروش خریداری شده باشند، در حساب خرید ثبت می شوند. در صورتی که کالایی به منظور فروش خریداری نشود نباید آن را در حساب خرید ثبت نمود.
در روش ثبت ادواری از حساب موجودی کالا در هنگام خرید و فروش استفاده نمی گردد بلکه در زمان ثبت خرید حساب خرید بدهکار می گردد و در زمان فروش حساب فروش بستانکار می شود. در پایان دوره مالی با استفاده از حساب خرید و فروش و موجودی اول دوره، حساب موجودی کالا را محاسبه میکنند.در واحدهایی مانند خرده فروشی ها و رستوران ها از این سیستم استفاده می کنند.
در روش دائمی، خرید و فروش کالا در حساب موجودی کالا ثبت شده و از حسابهای خرید و فروش استفاده نمی گردد و به این شکل است که هنگام خرید، حساب موجودی کالا به مبلغ فاکتور خرید بدهکار شده و در زمان فروش، حساب موجودی کالا به میزان بهای تمام شده کالای فروش رفته بستانکار می شود.
در هنگام خرید کالا این امکان وجود دارد‌ که فروشنده به خریداران تخفیفاتی بدهد‌.
تخفیفاتی که در‌حسابداری بازرگانی داده می‌شود به 4 نوع تقسیم میشود‌ که نحوه ثبت هر نوع از تخفیف ها در حسابداری بازرگانی متفاوت است.
انواع تخفیفات در حسابداری بازرگانی عبارتند از:
1. تخفیف به علت عیب و نقص
زمانی که مشتری محصول خریداری شده را به علت نقص و یا عدم تطابق محصول خریداری شده با شکل اولیه آن‌، اعتراض نماید یا محصول را برگرداند، فروشنده برای جلب رضایت مشتری‌، به مشتری تخفیف می دهد. این شکل از تخفیفات باید در بخش برگشت از خرید و یا تخفیف ثبت گردند.

2. تخفیف به شرط توافق
در تخفیف توافقی‌، خریدار با فرشنده قبل از ثبت خرید خود صحبت کرده و بشکل توافقی از فروشنده تخفیف می گیرد. تخفیف توافقی در دفاتر حسابداری ثبت نمی شود، زیرا خرید، قبل از قطعی شدن انجام می‌شود درنتیجه تخفیف توافقی در فاکتور درج خواهد گردید.
3. تخفیف تجاری
تخفیف تجاری غالبا هنگامی که خریدار بصورت عمده محصولات را خریداری نماید‌، فروشنده به خریدار تخفیف خواهد داد. همچنین در برخی از روزهای سال مانند فروش‌های ویژه‌ و مناسبت ها، درصدی از مبلغ خرید به عنوان تخفیف به خریدار داده می ‌شود. در عملیات حسابداری برای تخفیفات تجاری‌، صرفا مبلغ خالص ذخیره خواهد شد.
4. تخفیف نقدی
گاهی اوقات فروشنده به جهت تشویق مشتری‌، اعلام می کند که اگر خریدار مبلغ خرید خود را قبل از تاریخ مشخص شده پرداخت نماید‌، مبلغی را به عنوان تخفیف به خریدار پرداخت می‌نماید. در تخفیف نقدی به این علت که در زمان خرید مشخص نمی‌شود‌ که تخفیف وجود دارد‌، مبلغ خرید بدون تخفیف در ستون بدهکار ثبت شده و مبلغ پرداختنی در ستون بستانکار ثبت می ‌شود.
البته توجه داشته باشید هنگامی که مبلغ خرید زودتر از زمان تعیین شده پرداخت گردد‌، مبلغ تخفیف در پرداختی ها لحاظ میشود.